دیوان سلطان احمد جلایری، شاهکار هنری نمایندگان مکتب تبریز در بغداد - فارس کلوب

به گزارش فارس کلوب، آل جلایر به عنوان یکی از عظیم ترین و معروف ترین سلسله هایی که در دوره فترت بین سلطنت ایلخانان مغول و تیموریان در ایران حکومت نموده اند، به شمار می آیند.

نام جلایری از این سبب به ایشان داده شده است که از ایل جلایر یکی از ایلات عظیم مغول بوده اند. هشت تن از این سلسله به حکومت رسیده اند که از میان آن ها چهار تن معروف تر از دیگر حاکمان جلایری هستند:

1- امیرشیخ حسن عظیم (740 تا 757 هجری قمری)

2- سلطان شیخ اویس بن شیخ حسن (757 تا776 هجری قمری)

3- سلطان حسین بن شیخ اویس(776 تا784 هجری قمری)

4- سلطان احمد بن شیخ اویس(784 تا813 هجری قمری)

چهار امیر دیگر این سلسله در فاصله سال های 813 تا 836 حکومت نموده اند و از قدرت و قلمرو محدودتری نسبت به امرای قبلی برخوردار بوده اند .شیخ حسن عظیم، اولین امیر جلایی مردی شجاع، رشید و جاه طلب بود و عشق وافری به هنر و ادب داشت. شعرا و نویسندگان همیشه در دربار او مجتمع بودند. سلمان ساوجی که پیوسته در دربار او می زیست، در تمام قصایدی که در مدح شیخ حسن عظیم گفته است، از عدل او حکایتها دارد.

پس از شیخ حسن عظیم، سلطان اویس به سلطنت رسید، اویس عظیم ترین و مشهورترین سلاطین این سلسله است. زیرا در زمان اوست که مملک جلایریان به منتهای عظمت و حکومت آن به اوج قدرت خود رسید. گذشته از آن خود او نیز دارای شهرت خاصی است. در بعضی منابع از اویس به عنوان شاعر، نقاش و موسیقی دان یاد شده است. اویس در رمضان 759 تبریز را به تصرف درآورد و در ربع رشیدی مستقر شد و از این زمان به بعد تبریز همیشه تختگاه او بود. پیداست که در سال 759 هجری هنوز ربع رشیدی آن مایه آبادانی داشته که شیخ اویس آنجا را مقر و استراحتگاه خود قرار داده و طبیعی می کند که ورود او به ربع رشیدی و آشنایی نزدیک با بخش های مختلف آن، انگیزه ای مهم از برای احیای کتابخانه ربع رشیدی در نزد او بوده است.

در سال 776 هجری و پس از مرگ سلطان اویس فرزند 8 ساله او بنام حسین به سلطنت رسید، سلطان حسین مانند پدر در ابتدای سلطنت با شورش ها و انقلابات فراوان در گوشه و کنار مملکت روبرو شد. او در 11صفر 784 به دست برادرش احمد به قتل رسید. سلطان احمد پس از قتل برادر خویش به سلطنت رسید، از او به عنوان فردی هنرمند یاد شده است که خود اهل شعر و ادب و حامی هنرمندان و شعرا بود و ادبا، صنعتگران و هنرمندان را تشویق و ترغیب می کرد و به آبادی شهرها اهمیت می داد. سلطان احمد حتی هنگامی که از طرف تیمور، محل تهدید قرارگرفت، در نواحی مختلف به سر می برد و در تختگاه های خود در بین تبریز و بغداد در حرکت بود با وجود این تهدیدات، از پشتیبانی هنرها دست نکشید و تأثیری قاطع در تحول نگارگری ایران داشت. مکتب نگارگری بغداد در دوره آل جلایر، تمامی تجاربی را که پیش تر مکتب تبریز ایلخانان و مکتب بغداد سده ششم هجری به دست آورده بودند، به ارث برد و با بهره گیری از تجارب نگارگری به نوآوری ها و دستاوردهای درخوری دست یافت. در این مکتب نگارگری بود که خط نستعلیق از برای بهره گیری هرچه زیباتر خوشنویسی برای کتب ادبی غنایی یا تغزلی از طریق میرعلی تبریزی اختراع شد. در این مکتب بود که تحولی چشمگیر در ترکیب بندی نگاره ها به وقوع پیوست و رنگ بندی درخشانی در آن ها بکار رفت و برای نخستین بار در دیوان سلطان احمد جلایر برای القای مفاهیم عرفانی از تشعیر و حاشیه نگاری استفاده شد.

دیوان سلطان احمدجلایری به خط میرعلی تبریزی، واضع خط نستعلیق کتابت یافته و طراحی ها و سیاه قلم های آن ظاهراً توسط استاد عبدالحی اجرا شده است. این دیوان دارای 337 صفحه است که حاوی یکی از قدیمی ترین طراحی های حاشیه ای (تشعیر) کتاب است. هشت تشعیر بسیار زیبا از طبیعت و اشکال انسانی و حیوانی با محتوای عرفانی شاعرانه و بعضاً تغزلی را به نمایش می گذارد، این اثر نفیس هنری یکی از شاهکارهای هنری نمایندگان مکتب تبریز در بغداد محسوب می گردد و هم اینک در گالری هنری فریر در واشنگتن نگهداری می گردد.

* رئیس امور موزه های اداره کل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی آذربایجان شرقی