معدن و صنایع معدنی فلزی در ایران و دنیا - فارس کلوب

به گزارش فارس کلوب، امروزه و با وجود بحران های فراوان مالی در دنیا و تحریم های بی اساس بین المللی شاهد آن هستیم که معادن و مواد معدنی نه تنها نسبت به دیگر صنایع کم ترین آسیب را دیده بلکه همیشه حامی اقتصاد و فعالیت های صنعتی بوده اند.

در تمامی کشورهای پیشرفته دنیا؛ معدن و معدنکاری همیشه یکی از بنیادهای اساسی صنعت و اقتصاد آنها بوده و در کشورمان ایران نیز علاوه بر وجود ذخایر بینظیر خدادادی، مهندسی معدن نیز سرآمد و شروعگر رشته های فنی و مهندسی در کشور بوده است. گستره پهناور، عمیق و پراهمیت این صنعت در صندلی صنعتی مادر موجب شده که رشد توسعه پایدار کشور و اقتصاد ملی احتیاجمند کاربرد و گسترش این مهم باشد.

با افزایش هنگفت قیمت های مواد مورد استفاده در صنایع گوناگون که اغلب پایه معدنی دارند، لزوم سرمایه گذاری مناسب در حوزه پی جویی و اکتشاف مواد معدنی، تبدیل ذخایر معدنی احتمالی به ذخایر قطعی، استحصال و فرآوری بهینه مواد معدنی تا آخرین مرحله به منظور استفاده حداکثری از ارزش افزوده این مواد با تکیه بر دانش روز دنیا، بیش از گذشته مبرهن است.

از سویی دیگر اطلاعات و آمار نشان می دهد که احتساب صنایع معدنی در کنار معدن، سهم این حوزه را از اقتصاد ملی به خوبی نشان می دهد؛ لکن این میزان متناسب با رتبه کشورمان در دارا بودن ذخایر مواد معدنی در دنیا نیست.

همچنین توسعه این صنایع در کشورهای همسایه؛ همه حاکی از آن است که امروزه تنها داشتن ذخایر معدنی مناسب، تنها راه حل توسعه صنایع معدنی در کشورها نبوده و مدیریت پایدار و برنامه ریزی منسجم، بیش از منابع طبیعی در این مهم تاثیر گذار هستند.

به نحوی که در منطقه خاورمیانه و منا، کشورهایی که در صنایعی همچون صنعت آلومینیوم امروز صاحب صندلی های خوبی هستند، هیچگونه منابع اولیه ای برای فراوریات خود ندارند و تنها با استفاده از دیدگاه استراتژیک به جا و مناسب و استفاده از دانش روز دنیا و مدیریت صحیح توانسته اند پیروز باشند.

حال در ایران وجود ذخایر غنی مواد معدنی به همراه انرژی ارزان دو عاملی هستند که اگر با مدیریت قوی همراه شوند قطعا توسعه صنایع معدنی را به همراه ارزش افزوده های آنها برای کشور به همراه خواهند داشت. در بعضی از صنایع معدنی همچون فولاد و مس، تاثیر گذاری آنها بر اقتصاد ملی خصوصا در شرایط تحریم بیش از پیش معین شده لکن همچنان برای پیشرفت در این حوزه ها نیز احتیاجمند کوششی مضاعف هستیم.

از این رو در این مطلب کوشش شده است تا بعضی از صنایع مهم و تاثیر گذار در اقتصاد که به نحوی در زمره صنایع معدنی فلزی قرار می گیرند به اختصار تعریف شوند.

صنعت فولاد

صنعت فولاد نقش بسیار مهمی در توسعه مالی کشورها دارد، به­طوری که می توان پیشرفت و توسعه در این صنعت را یکی از معیارها و شاخص های اصلی صنعتی شدن جوامع در نظر گرفت. آهن و فولاد به شکل گسترده در اجزای هر آنچه که در اطراف ما وجود دارد کاربرد دارند.

فولاد به شکل گسترده ای در بخش­های حمل و نقل (پل­ها و ساخت و ساز­های جاده­ای، راه آهن، فرودگاه­ها و ...)، ساختمان و شهر سازی (سازه­های عظیم و مدرن مانند ورزشگاه ها، آسمان خراش ها و ...) صنایع مختلف (لوازم خانگی، خودروسازی و ..) مورد استفاده قرار می گیرد.

در حال حاضر، حدود 67 کشور در زمینه فراوری فولاد و محصولات فولادی در دنیا فعال هستند؛ ایران در سال 1398 با فراوری نزدیک به 27 میلیون تن فولاد خام در رتبه دهم جدول فراوری نمایندگان فولاد قرار گرفته و بر اساس افق چشم انداز 1404 این میزان باید به 55 میلیون تن در سال افزایش یابد.

همچنین صادرات نزدیک به 10 میلیون تن فولاد در سال 98 ایران را از این حیث در رتبه 5 کشور صادرنماینده فولاد در دنیا قرارداده است. نکته مهم در آینده این صنعت استراتژیک برنامه ریزی برای فراوری محصولات پیچیده تر فولادی و جایگزین فولاد های خاص به جای فولاد خام است که این مهم، برنامه ریزی و سرمایه گذاری مناسب را برای تحقق احتیاج دارد. احداث کارخانه های فراوری ورق های خاص فولادی و آلیاژهای متعدد با کاربردهای متنوع از فولاد از جمله این موارد است.

صنعت مس

ایران با داشتن 34،5 میلیون تن مس خالص شناسایی شده تا سال 98 هم اکنون 4،15 درصد کل ذخایر دنیا را در اختیار دارد و رتبه هشتم را از این نظر در بین کشورهای دنیا دارا است. شیلی با 170 میلیون تن رتبه نخست ذخیره معدنی مس را در اختیار دارد.

از سال 1995 تا 2025 عیار مس کاهش پیدا می کند و از سوی دیگر در دنیا سالانه حدود 2درصد تقاضا برای مس ایجاد می گردد. فرایند فراوری کنسانتره مس در این بازه زمانی نشان می دهد که فراوری کنسانتره در این شرایط در حال افزایش است و بر اساس آمار مستند تا 5 سال آینده 2، 5 میلیون تن به تقاضای دنیای مس افزوده می گردد.

سرمایه گذاری سالانه چند تریلیون دلاری کشورهای توسعه یافته در زیرساخت ها و جایگزینی خودروهای الکتریکی به جای خودروهای بنزینی از مهم ترین دلایل افزایش تقاضا در این بازه زمانی است.

همچنین آنالیز نشان می دهد در حال حاضر میزان انرژی استفاده شده از نفت 39 درصد است اما تا سال 2050 به 19 درصد می رسد، اما این موضوع برای انرژی برق کاملاً فرایند معکوسی طی خواهد نمود و از حدود 13 درصد فعلی به حدود 49 درصد افزایش پیدا خواهد نمود.

سرمایه گذاری های توسعه ای در صنعت مس بالغ بر یک میلیارد و 800 میلیون یورو بعلاوه 13 هزار میلیارد تومان است که با بهره برداری کامل آنها در سال 1402 شاهد فراوری بیش از 465 هزار تن مس کاتدی خواهیم بود.

ظرفیت ذوب مس تا انتها سال 1398 قریب به 400 تن و فراوری کاتد 260 هزار تن بوده که در سال جدید برای فراوری 300 هزار تن کاتد برنامه ریزی شده است.

به نظر می رسد موضوع شرکت ملی صنایع مس ایران در صنعت مس و مدیریت کارشناسی و حرفه ای در این شرکت در چند سال گذشته عامل مهمی در توسعه چشمگیر این صنعت مهم از مجموعه صنایع معدنی، در مقایسه با دیگر صنایع بوده است.

با بهره برداری از معادن مس درآلو، دره زار، میدوک 2 و احداث فاز 3 تغلیظ سونگون در شرکت ملی صنایع مس ایران و اختصاص 550 میلیارد تومان برای اکتشاف در 5 سال آینده 2 میلیارد تن به ذخایر مس با عیار 0.4درصد اضافه خواهد شد.

با انجام اکتشاف در سه معدن سونگون، سرچشمه و میدوک ذخایر مس به بیش از 5 میلیارد تن رسیده و در کل محدوده ها، ذخایر شرکت ملی صنایع مس ایران به 7 میلیارد و 21 میلیون تن افزایش یافته است.

در بازه زمانی 6 ماهه ابتدایی سال 98، شرکت مس فروش بیش از 10 هزار میلیارد تومان را تجربه نموده که معادل درآمد کل سال گذشته این شرکت بوده است. همچنین این فرایند رو به رشد در حوزه صادرات هم به همین شکل بوده به نحوی که میزان 47 هزار تن صادرات در کل سال 97، به 52 هزار تن در 6 ماهه ابتدایی 98 افزایش یافته است.

صنعت آلومینیوم

آلومینیوم سومین عنصر فراوان در پوسته زمین می باشد و بیشترین نرخ رشد مصرف را در میان فلزات درطی سه دهه اخیر دارا بوده است که این امر به دلیل ویژگی های برتر آلومینیوم همچون سبکی وزن و سازگاری با محیط، آلومینیوم را به عنوان یک فلز استراتژیک برای کشورهای مختلف بدل نموده است.

آلومینیوم به طور کامل قابل بازیافت است. این فلز در 30 سال گذشته بیشترین رشد مصرف را به خود اختصاص داده و پیش بینی می گردد که در 30 سال آینده نیز همین شرایط ادامه یابد.

ماده اولیه و اصلی جهت فراوری این فلز، اکسید آلومینیوم یا آلومینا با درصد خلوص بالا بوده و در حدود 90 درصد آلومینا جهت فراوری آلومینیوم استفاده می گردد. فراوری هر تن آلومینیوم در دنیا احتیاجمند 2 تن آلومینا است و فراوری هر یک تن آلومینا احتیاجمند 3 تن بوکسیت می باشد.

رشد تقاضای دنیای برای آلومینیوم اولیه و بازیافتی، حاصل رشد صنعت خودروسازی است. مصرف آلومینیوم نیز در صنعت هوافضا رو به افزایش است و خود عامل مهمی در مصرف و تقاضا برای این فلز در بازار می باشد. همچنین افزایش ساخت وساز در اروپا، تقاضا برای فلز آلومینیوم را افزایش داده است. در کنار صنایع مذکور، تقاضا در بازار مهندسی مکانیک و بسته بندی نیز افزایش یافته است و درکل می توان گفت فلز آلومینیوم در بازار، از تقاضای نسبتاً بالایی برخوردار است.

56 درصد از آلومینیوم فراوریی در دنیا در سال 2019 توسط چین فراوری شده است. اروپا 12 درصد، خاورمیانه 9 درصد، سایر کشورهای آسیایی 7 درصد، آفریقا 3 درصد، آمریکای شمالی 6 درصد و اقیانوسیه 3 درصد از فراوری دنیای آلومینیوم را به خود اختصاص داده اند.

از سال 2010 تا ژانویه سال 2020، سهم کشور چین در فراوری آلومینیوم از 41 درصد تا 56 درصد افزایش داشته است. همچنین میزان رشد فراوری کشورهای حوزه خلیج فارس از 4/6 % در سال 2010 به 9/8 % در سال 2019 افزایش داشته است. در این میان سهم درصد فراوری کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی و جنوبی طی ده سال گذشته در دنیا بصورت کاهشی بوده است.

سرانه مصرف آلومینیوم یکی از معیارهای مهم در آنالیز مالی و رفا ه جوامع مختلف محسوب می گردد. در ایران بخش قابل توجهی از آلومینیم مصرف شده، از منابع اولیه و معدنی تأمین می گردد. مصرف آلومینییوم ایران طی ده سال گذشته در بازه 300 تا حدود 450 هزار تن در نوسان بوده در حالی که سرانه میانگین مصرف دنیای آلومینیوم طی ده سال گذشته فرایندی صعودی را طی نموده است. این میزان برای ایران در حدود 5.1 کیلوگرم به ازای هر نفر در هر سال بوده است و سال به سال فاصله آن از میانگین دنیای در حال افزایش است.

در حال حاضر، ایران با برخورداری از 5 کارخانه فراوری آلومینیوم جاجرم، ایرالکو، المهدی، هرمزال و سالکو ظرفیت 1297هزار تن فراوری الومینیوم را داراست .کارخانه ایرالکو با ظرفیت 175 هزار تن، المهدی با ظرفیت 110 هزار تن و هرمزال با ظرفیت 147 هزار تن، جاجرم در فاز اول با 40 هزار تن و سالکو با 300 هزار تن، طی سال های مختلف اقدام به فراوری انواع شمش آلومینیوم نموده اند.

فراوری آلومینیوم در ایران از سال 1351 با ایجاد کارخانه آلومینیوم اراک شروع شد. سپس کارخانه آلومینیوم المهدی به مجموعه فراوری آلومینیوم ایران افزوده شد. مجتمع آلومینای جاجرم نیز انتها سال 1397 با افتتاح کارخانه شمش آلومینیوم در فاز اول با ظرفیت 40 هزار تن در سال به زمره صنایع فراوری آلومینیوم در ایران پیوست. با افتتاح مجتمع آلومینیوم جنوب (سالکو) در اردیبهشت سال جاری نیز، با ظرفیت فراوری 300 هزار تن در سال، جمع فراورینمایندگان آلومینیوم در ایران قوت بیشتری گرفت.

ایران بر پایه سند چشم انداز 1404 فراوری 1.5 میلیون تن شمش آلومینیومی را هدف گذاری نموده که انتظار می رود حدود 50 درصد این رقم در داخل کشور مورد احتیاج باشد و بقیه باید رهسپار بازارهای صادراتی گردد.

آنالیز تجارت آلومینیوم در مناطق مختلف دنیا در شناخت مهم ترین بازارها ی منطقه ای این فلز استراتژیک یاری شایانی می کند. آنالیز ها حاکی از آن است که آسیای شرقی و اقیانوسیه، اروپای غربی و آمریکای شمالی از مهم ترین بازا رهای فراوری و مصرف این فلز به شمار می فرایند.

در بین مناطق مختلف دنیا، صادرا ت از خاورمیانه با اختلاف بسیار زیادی نسبت به واردات انجام می گردد، از این رو ا ین منطقه را می توان مهم ترین منطقه صادرنماینده آلومینییوم در دنیا دانست .این موضوع اهمیت نگاه ویژه مدیریتی و سرمایه گذاری در این صنعت مهم را به خوبی نشان می دهد.

صنعت سرب و روی

فلز روی از مهم ترین و با ارزش ترین فلزاتی است که در صنایع مختلف کاربردهای فراوانی دارد. این فلز در ساختار مالی هر کشور برای فراوری و تکمیل انواع فرآورده های صنعتی، نقش اساسی دارد. در طبیعت سرب و روی همیشه با هم آمیخته بوده و سنگ های درونگیر آنها مشترک است.

روی کاربرد فراوانی در ساخت آلیاژها و صنعت گالوانیزه دارد. بیشترین کاربرد روی در صنایع فولادسازی برای افزایش مقاومت به خوردگی ورق ها و قطعات فولادی است. همچنین برای فراوری آلیاژهای مس استفاده می گردد. سرب هم مصارف متعددی دارد که از مهم ترین آنها استفاده در باتری های سرب-اسیدی است.

ایران با دارا بودن بیش از 12 میلیون تن فلز محتوی روی (معادل 5 درصد ذخایر روی دنیا) در رتبه ششم کشورهای دارای ذخایر سرب و روی دنیا قرار گرفته است. در حال حاضر بیش از 9 درصد ذخایر خاک سرب و روی دنیا در ایران شناسایی شده، اما آنچه در کشور فراوری و صادر می گردد حتی به یک درصد نسبت های دنیای نیز نمی رسد.

هم اکنون ایران سالانه در حدود 200 هزار تن روی در 7 کارخانه عظیم و 45 کارخانه کوچک فراوری می­کند و برنامه ریزی شده است تا سال 1420 این مقدار به 600 هزار تن در سال افزایش یابد. البته تحقق این هدف منوط به تامین پایدار خاک معدنی برای واحدهای سرب و روی بوده و سودآوری آن به داشتن برنامه معین و مدون در حوزه بازارهای دنیای، زنجیره ارزش داخلی و توسعه صنایع پایین دست بستگی دارد.

رشد نامتوازن زنجیره صنعت سرب و روی در بخش های مختلف از نتایج نبود یک برنامه استراتژیک منسجم و چشم انداز اجرایی برای این صنعت بوده است، به طوری که در بخش هایی نظیر کارخانه های کنسانتره و فرآوری، رشد قابل ملاحظه ای به لحاظ کمی اجرا شده است، ولی از لحاظ کیفی، دانش فنی و نیز سایر بخش ها از جمله اکتشاف، بازیافت و تنوع محصولات در صنایع پایین دستی با کمبود و توسعه نیافتگی روبرو هستیم.

میزان ذخایر شناخته شده سرب و روی در کشور بیش از 210 میلیون تن است. ایران پس از ترکیه دومین کشور فراورینماینده سرب و روی بین کشورهای خاورمیانه و افریقای شمالی است.

شمش سرب فراوری شده در ایران کمتر از 20 درصد از سنگ معدن و مابقی احتیاج به روش بازیافت فراوری می­گردد.

فراوری سرب و روی در کشور در سال های 97 و 98 به ترتیب معادل 204 و 208 هزار تن در سال 97، و 206 و 217.5 هزار تن در سال 98 بوده است.

معادن انگوران زنجان، مهدی آباد یزد، عمارت اراک و ایرنکوه اصفهان از جمله معادن مهم سرب و روی کشور هستند. حدود 80 معدن سرب و روی در کشور وجود دارد که پروانه بهره برداری 2 معدن عظیم انگوران و مهدی آباد، دولتی بوده و پروانه بهره برداری سایر معادن به بخش خصوصی واگذار شده است.

ایران رتبه چهارم فراوری ماده معدنی سرب و روی را در آسیا پس از چین، قزاقستان و هند دارد. همچنین ششمین کشور فراورینماینده شمش روی و پنجمین کشور فراورینماینده شمش سرب در آسیا است. با وجود آنکه بیش از 9 درصد ذخایر خاک سرب و روی کل دنیا در ایران قرار گرفته است، سهم فراوری و صادرات کشور حدود یک درصد کل فراوریات و صادرات دنیای است و این مهم توجه ویژه به سرمایه گذاری در این صنعت را نشان می دهد.

ظرفیت اسمی فراوری شمش روی در کشور بر اساس آخرین آمار انجمن صنایع و معادن سرب و روی ایران حدود 460 هزار تن در سال است. درحال حاضر واحدهای فراورینماینده شمش روی در کشور به طور متوسط با حدود 45 درصد ظرفیت اسمی خود به دلیل کمبود مواد اولیه فعالیت می نمایند. تنها واحد مصرف نماینده خاک معدنی سولفیدی، واحد سرب و روی بافق با ظرفیت فراوری 30 هزار تن شمش روی است و سایر واحدها ماده اولیه اکسیدی مصرف می نمایند.

به نظر می رسد توسعه پایدار طرح های اکتشافی سرب و روی در نقاط امیدبخش نکته بسیار مهمی است که باید امروز توسط مدیران و مسوولین به آن توجه گردد.

جمع بندی

گزارش های فوق همگی نشان از پتانسیل بالای کشور در توسعه صنایع معدنی فلزی دارد و لزوم توجه ویژه کلان در کشور به اصلاح ساختار مدیریتی و برنامه ریزی منسجم و پایدار را به خوبی نمایان می کند.

بانک جامع معدن و صنایع معدنی ایران در راستای خط مشی و رسالت خود که توسعه ارتباطات سازنده در معدن و صنایع معدنی کشور به منظور ارتقای این صنایع است، علاوه بر جمع آوری و به روز رسانی دایم و انتشار اطلاعات بیش از 1500 شرکت تخصصی معدن و صنایع معدنی، در دوره های زمانی معین اقدام به انتشار و تحلیل شرایط معادن و صنایع معدنی ایران می کند که مطالعه آنها قطعا یاریی به صاحبین کسب و کار در برنامه ریزی های مالی آنها خواهد بود. شبکه معدن ایران به عنوان متولی توسعه و فراوری محتوای این بانک اطلاعاتی، آماده دریافت نظرات و پیشنهادهای سازنده فعالین این حوزه می­باشد.

اطلاعات تماس:

آدرس: تهران، میدان توحید، خیابان نصرت غربی، پلاک 15، واحد 1

تلفن: 3-44952661-021 دورنگار: 44952660-021

پست الکترونیکی: [email protected]

وب سایت: imico