گنجیابان از خیر رنگین نگارههای خراسان شمالی هم نگذشتند - فارس کلوب

به گزارش فارس کلوب، مستوفیان، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی اظهارکرد: به طور کلی هنر صخرهای را به دو دسته تقسیم بندی می کنند که عبارتند از سنگ نگاره ها یا پتروگلیف ها و رنگین نگاره ها یا پیکتوگرام ها. سنگ نگاره ها یا رنگین نگاره ها گاه بر دیواره غارها، اشکفت کوهستان هاو پناهگاه های صخرهای نقش شده و گاه بر صخره های جدا افتاده در فضا باز دامنه ها. نقوش صخرهای گاهی شامل یک مجموعه نقش مرتبط بهم است که یک صحنه یا روایت را نشان می دهد و گاهی از یک تک نقش یا چندین نقش بی ارتباط به یکدیگر تشکیل شده است.

وی افزود: به عقیده بسیاری از پژوهشگران، هنر صخره ای نمونه شاخص یک هنردنیای است که قدمت آن به اعماق پیش از تاریخ می رسد و در دوران بعد نیز تداوم یافته است. در گذشته بسیاری از پژوهشگران، هنرهای صخره ای را به مردمان پیش از تاریخ نسبت می دادند؛ ولی مطالعات جدیدتر نشان داده بسیاری از این نقوش به ادوار تاریخی و حتی دوره های متأخر تعلق دارند و شواهد مردم نگاری نشان می دهد این هنر پویا حتی امروز نیز به پایان عمر خود نرسیده و در مقایسی بسیار کوچکتر همچنان تداوم دارد.

وی ادامه داد: هنرصخره ای یکی از شاخه های هنرهای تجسمی است و حس زیباشناختی و طبع هنری گروه های قومی و جمعیت های بومی هر منطقه در دوران مختلف را به نمایش می گذارد. پژوهش های باستان شناختی در خراسان شمالی تا به امروز موجب کشف 10مجموعه هنر صخرهای در بخش های مختلف خراسان شمالی شده که شامل شش مجموعه سنگ نگاره و چهار مجموعه رنگین نگاره است. این نقوش صخره های اغلب در مناطق کوهستانی و کوهپایه های شمالی و جنوبی البرز شرقی (آلاداغ) واقع شده است.

مستوفیان گفت: سنگ نگاره های خراسان شمالی عبارتند ازسنگ نگاره های جربت و اردیزی در کوهپایه های کوه اوزون در شهرستان جاجرم، سنگ نگاره های قوچ قلعه در شهرستان بجنورد و سه مجموعه سنگ نگاره در اطراف بخش صفی آباد در شهرستان اسفراین، این سنگ نگاره ها با روش تقریباً مشابهی اجرا شده ولی متعلق به دوره های مختلف است.

وی گفت: قدیمی ترین و بزرگترین مجموعه سنگ نگاره های شمال خراسان که تا به امروز بزرگترین مجموعه سنگ نگاره شناسایی شده در شرق کشور هم قلمداد می شود، سنگ نگاره های جربت است که قدمت آن ها به عصر مفرغ (حدود 5هزار سال قبل) می رسد و در دوره های مختلف تا عصر حاضر نقوشی به آن افزوده شده و به دلیل اهمیت زیادی که دارد در سال 1387به شماره 24662در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

وی اظهارکرد: رنگین نگاره ها یا نقوشی که با رنگ ترسیم شده است، فقط در شرایط خاصی از جمله در داخل غارها و اشکفت ها و یا در نواحی بسیار خشک حفظ می شوند و فقط تعداد اندکی از آنها در ایران شناسایی شده است و در خراسان شمالی تا به امروز چهار مجموعه رنگین نگاره شناسایی شده که نسبت به کل نقوش شناسایی شده در سایر مناطق کشور تراکم بیشتری را نشان می دهد.

این مقام مسئول ادامه داد: این رنگین نگاره ها عبارتند از نقوش تَکه در روستای نرگسلوی علیا در اطراف بجنورد، نقوش صخرهای زینکانلو، مردکانلو و باش محله که هر سه در دهستان سنگر از توابع بخش مرکزی شهرستان فاروج قرار دارند، رنگین نگاره های خراسان شمالی بر اساس بررسی های سبک شناسی به دوران پیش از تاریخ (دوران مس سنگی و عصر مفرغ) تاریخ گذاری شده که در عصر آهن و دورههای جدیدتر هم نقوشی به آنها اضافه شده است.

به گفته وی تمام این رنگین نگاره ها در حال حاضر مستندسازی شده و در حال طی فرایند قانونی برای ثبت در فهرست آثار ملی کشور هستند.

وی شرح داد: یکی از مهمترین چالش های مربوط به هنرهای صخره ای حساسیت آن ها در برابر عوامل آسیب زا و دشواری حفاظت آن ها است و باتوجه به بستر طبیعی این نقوش، اغلب آن ها در معرض فرسایش عوامل جوی همچون باد و باران، رطوبت، سرما و گرمای زیاد، رشد گلسنگ ها و عواملی از این قبیل هستند.

مستوفیان تاکیدکرد: به این آسیب ها باید آسیب های انسانی را نیز افزود که توسط افراد ناآگاه یا خرابکاران میراث فرهنگی ایجاد می شود، آسیب های انسانی در هنرهای صخرهای بسیار متنوع است و شامل لمس نقوش، خراشیدن، ضربه زدن، دودزدگی در اثر آتش افروختن، نوشتن یادگاری و مواردی از این قبیل است.این نوع تخریب های انسانی معمولا بیشترین لطمه را به هنرهای صخرهای استان و کشور وارد کرده است.

وی ادامه داد: جابجایی این سنگ ها به مکان های سرپوشیده به دلایل مختلف نه اقدامی علمی و نه عملی است و جز در موارد خاص و استثنایی مرسوم نیست، باتوجه به اینکه چنین نقوشی در بستر طبیعی و چشم انداز و محیط پیرامون خود معنا می یابد، باید به حفظ این آثار در محل و تثبیت وضع موجود و کنترل عوامل محیطی اقدام کرد، ایجاد پوشش های حفاظتی بااستفاده از مصالح طبیعت دوست می تواند در کاستن از شدت تخریب این میراث ارزشمند بسیار موثر باشد و مهمتر از این، آگاهی بخشی عمومی و جلب مشارکت همگانی برای رفع تهدیدات انسانی است.

وی گفت: متاسفانه بیشترین آسیب وارد شده بر رنگین نگاره های استان نیز در اثر همین تهدیدات انسانی است، به نحوی که در رنگین نگاره های پناهگاه صخره ای تَکه افروختن آتش در شکاف بدنۀ پناهگاه موجب دودزدگی و محو شدن نقاشی ها شده و در پناهگاه صخرهای زینکانلو و باش محله، تخریب نقوش با مته به سودای گنجیابی موجب تخریب نقش ها شده است و همچنین در پناهگاه صخره ای مردکانلو بخشی از نقاشی ها به صورت عمدی توسط افراد ناآگاه پاک شده است.

این مقام مسئول گفت: پایش ادواری هنرهای صخره ای برای بررسی تاثیر عوام مختلف محیطی و انسانی، معرفی هنرهای صخره ای در قالب مقاله، برشور و پمفلت آموزشی، فیلم مستند و تولیدات رسانه ای مشابه می تواند در پیشگیری از آسیب های کالبدی به هنرهای صخرهای بسیار موثر باشد.

ایسنا نوشت، وی گفت: ایجاد ژئو پارک و پارک سنگ نگاره نیز اقدامی بسیار موثر برای معرفی و حفاظت از هنرهای صخره ای است که با وجود تجربه های پیروز در سراسر دنیا، متاسفانه تا به امروز در کشور اجرا کمتر به آن توجه شده است، بی تردید ثبت این مجموعه های هنر صخره های در فهرست آثار ملی کشور زمینه حفاظت قانونی از این مجموعه ها در برابر تهدیدات انسانی را فراهم می کند. با وجود این معرفی درست، آگاهی بخشی عمومی، فرهنگ سازی و جلب مشارکت مردمی برای حفظ این مواریث ملی، زمینه ساز حفاظت پیشگیرانه از این هنر جذاب در برابر تهدایدات انسانی خواهد بود.