شهر هخامنشی خراسان شمالی، دریچه ای رو به شناخت فرهنگ های تاریخی شمال شرق کشور
به گزارش فارس کلوب، پروژه بین المللی پژوهش های باستان شناسی محوطه تاریخی ریوی در دشت سملقان با گذراندن هفت فصل کاوش اکنون دریچه ای رو به شناخت فرهنگ های تاریخی شمال شرق کشور گشوده که تداوم این پژوهش ها تا انتها سال 1403 پیش بینی شده است.
طی پژوهش های باستان شناسی که از سال 1391 در محوطه تاریخی ریوی واقع در نزدیکی روستای نجف شهرستان مانه و سملقان شروعشده بود باستان شناسان این اداره کل طی دو فصل کاری در سال های 1391 و 1393 به بقایای یک شهر تاریخی از دوران هخامنشی در دشت سملقان دست یافتند.
با توجه به اهمیت این کشف و گشایش هایی که در عرصه روابط خارجی و مطالعات بین المللی علمی باروی کار آمدن دولت تدبیر و امید حاصل شده بود، اداره کل میراث فرهنگی، جهانگردی و صنایع دستی خراسان شاقتصادی طرح پژوهش های بین المللی مشترک را در خصوص ادامه فعالیت های باستان شناسی در محوطه ریوی در دستور کار قرارداد و با پیگیری های هدفمند این اداره کل، موسسه باستان شناسی کشور آلمان با پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور تفاهم نامه همکاری مشترک در خصوص پژوهش های باستان شناسی در محوطه ریوی منعقد کرد.
فرایند انعقاد تفاهم نامه و ارائه طرح پیشنهادی و صدور مجوزها از شهریورماه 1394 شروع شد و بازدیدها و جلسات مختلفی در خصوص نحوه این همکاری های بین المللی برگزار گشت و درنهایت در اردیبهشت ماه سال 1395 با حمایت و صدور مجوز پژوهشکده باستان شناسی کشور، این پژوهش ها شروع شد.
ریوی، یکی از مهم ترین محوطه های دوران تاریخی شمال شرق کشور
با توجه به شواهد باستان شناختی، محوطه ریوی یکی از مهم ترین محوطه های دوران تاریخی شمال شرق کشور است که پژوهش های باستان شناسی هدفمند در آن می تواند موجب ارتقای شناخت ما از هویت تاریخی منطقه و رشد صنعت جهانگردی در استان خراسان شاقتصادی شود.
درفرایند کاوش های باستان شناسی که در محوطه تاریخی ریوی تا به امروز اجرا شده است، نتایج چشمگیری از وجود یک محوطه تاریخی بزرگ به دست آمد که از حدود 1700 سال پیش از میلاد تا اواخر دوران ساسانی، حدود 2300 سال تداوم استقراری داشته است.
اهمیت محوطه ریوی در این است که وسعت آن در دوران هخامنشی به بیش از 110 هکتار رسیده و به نظر می ترسد یکی از شهرهای مهم دوران هخامنشی در شمال شرق کشور بوده است. بر اساس این پژوهش ها، از دوران اشکانی و ساسانی نیز شواهد معماری و باستان شناسی مختلفی از محوطه ریوی به دست آمده است که نشان از توالی استقراری پس از دوران هخامنشی در محوطه ریوی بوده است.
تداوم پژوهش های بین المللی در محوطه تاریخی ریوی تا پایان سال 1403
با شروع پژوهش ها در ریوی، با توجه به اهمیت علمی و جهانگردی این اثر تاریخی، اداره کل میراث فرهنگی، جهانگردی و صنایع دستی خراسان شاقتصادی با همکاری موسسه باستان شناسی آلمان، برنامه منظمی را تحت عنوان پروژه باستان شناسی ریوی جهت کاوش و پژوهش های باستان شناسی به مدت 5 سال برنامه ریزی کرد.
موسسه باستان شناسی آلمان یکی از مهم ترین تشکیلات علمی باستان شناسی در سطح دنیای است که 12 شعبه در مهم ترین مناطق فرهنگی و تاریخی سراسر دنیا دارد یکی از این شعبات موسسه باستان شناسی آلمان در ایران است که حدود 55 سال در ایران فعالیت علمی دارد. پیش از شروع پژوهش های باستان شناسی در محوطه تاریخی ریوی بیشترین فعالیت این موسسه در مناطق مرکزی و شمال غربی ایران بود اما اهمیت علمی و فرهنگی محوطه تاریخی ریوی موجب شد تا این موسسه برای اولین بار در منطقه شمال شرقی ایران پژوهش های باستان شناسی مشترک را شروع کند.
از سال 1394 تا به امروز پژوهش های مشترک ایرانی- آلمانی در محوطه ریوی و دشت سملقان هرساله در شهریور و مهرماه اجرا شده است و در این فرایند متخصصان مختلف علوم باستان شناسی، جغرافیا، ژئوفیزیک، ژئومورفولوژی و زیست محیط از دانشگاه مونیخ، دانشگاه برلین، دانشگاه تهران و دانشگاه شهید بهشتی تهران فعالیت های پژوهشی متعددی انجام داده اند که مقررشده این فعالیت ها به مدت پنح سال دیگر (تا پایان سال 1403) ادامه یابد.
همچنین با توجه به اهمیت ها و پتانسیل های جهانگردی و اشتغال زایی این محوطه تاریخی، با حمایت های استانداری خراسان شاقتصادی طرح ایجاد سایت موزه جهانگردی محوطه تاریخی ریوی در کارگروه جهانگردی و شورای برنامه ریزی استان مصوب شد و انتظار می رود همگام با فعالیت های پژوهشی، بستر و زمینه لازم جهت جذب جهانگرد و اشتغال زایی پایدار در محوطه تاریخی ریوی فراهم شود.
تا به امروز هفت فصل فعالیت های باستان شناسی و بازسازیی در محوطه تاریخی ریوی اجرا شده که دو فصل آن توسط کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و جهانگردی استان بود و پنج فصل آن به صورت مشترک با همکاری موسسه باستان شناسی آلمان انجام شد.
دستاوردهای هفت فصل فعالیت های باستان شناسی در ریوی
فصل اول مطالعات باستان شناسی محوطه تاریخی ریوی در اردیبهشت ماه سال 1391 انجام شد و در این فصل علاوه بر کاوش لایه نگاری در تپه ریوی الف، محدوده عرصه و حریم محوطه مشخص و میله کوبی شد.
فصل دوم کاوش باستان شناسی محوطه ریوی در خرداد 1393 انجام و طی این فصل دو گمانه لایه نگاری در تپه ریوی ب و تپه ریوی ث ایجاد شد.
با توجه به شناختی که از محوطه طی کاوش های فصل اول و دوم حاصل شد فصل سوم مطالعات باستان شناسی محوطه تاریخی ریوی در اردیبهشت سال 1395 با همکاری موسسه باستان شناسی آلمان به صورت مشترک انجام شد و این همکاری سرشروع پنج سال همکاری مشترک باستان شناسی بین اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و جهانگردی خراسان شاقتصادی و موسسه باستان شناسی آلمان بود.
فصل چهارم این مطالعات نیز به صورت مشترک ایرانی- آلمانی در آبان ماه سال 1395 انجام شد که طی این فصل پژوهشگران مختلفی از دانشگاه مونیخ، دانشگاه برلین، دانشگاه شهید بهشتی تهران و دانشگاه تهران این گروه مشترک را همراهی نمودند. انجام بررسی ژئوفیزیک، انجام بررسی ژئومورفولوژی و ایجاد ترانشه های گسترده باستان شناسی از مهم ترین فعالیت های این فصل بود.
فصل پنجم در مهر و آبان ماه سال 1396 به انجام رسید، دستاوردهای این فصل بسیار ارزشمند و متفاوت با فصل های گذشته بود. در بخش جنوبی محوطه بخش هایی از یک بنای خشتی بزرگ با یک تالار، ایوان ستون دار کشف شد و در بخش شاقتصادی محوطه گورستانی از اوایل دوره آهن شناسایی شد. در این فصل، گروه ژئومورفولوژی دانشگاه برلین فاز دوم مطالعات ژئومورفولژی منطقه را انجام داد و گروه محیط زیست دانشگاه یزد انجام پژوهش های باستان محیط زیست در دشت سملقان را شروع کرد.
فصل ششم در مهر و آبان ماه سال 1397 به انجام رسید. با توجه به کشف یک تالار ستون دار و ساختمان خشتی بزرگ در بخش جنوبی محوطه ریوی و همچنین با توجه به اهمیت گورستان کشف شده، در فصل ششم نیز تمرکز مطالعات بر روی آن ها بود. بنابراین طی این فصل بخش های بیشتری از این آثار مورد پیگردی و کاوش قرار گرفت. طی همین فصل فعالیت های بازسازیی و حفاظتی از بناهای کشف شده، با کمک پژوهشکده بازسازی پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور شروع شد. بنابراین علاوه بر ایجاد سقف فلزی بر روی گمانه های کاوش آثار معماری خشتی نیز بازسازی و ساماندهی شدند.
فصل هفتم در مهر و آبان سال 98 به انجام رسید. درفرایند این فصل نیز تمرکز کاوش بر روی ساختمان تالار ستون دار، ساختمان خشتی G و گورستان عصر مفرغ ریوی بود. همچنین در این فصل به همت معاونت میراث فرهنگی استان سه پروژه بازسازیی و ساماندهی نیز در محوطه ریوی طراحی و اجرا شد. پروژه ایجاد دیوار حفاظتی در محل تپه ریوی D، تهیه طرح سایت پلان جهانگردی محوطه تاریخی ریوی و ایجاد سقف حفاظتی بر روی آثار معماری کشف شده، فعالیت هایی بودند که همگام با مطالعات باستان شناسی در فصل هفتم به انجام رسید.
محوطه ریوی ظرفیت بالایی برای انجام کاوش های بلندمدت دارد
پروفسور سوندهنسن، رئیس بخش اوراسیای موسسه باستان شناسی آلمان نیز با اشاره به بازدیدش از محوطه باستانی ریوی، این محوطه را دارای ظرفیت بالایی به منظور انجام کاوش های بلندمدت برشمرده بود.
او پیش تر و در نشست با یزدان پناه مدیرکل میراث فرهنگی، جهانگردی و صنایع دستی خراسان شاقتصادی، ضمن تقدیر از همکاری های مشترک گذشته گفت: موضوع مطالعات هخامنشیان برای ما اهمیت بسکمک دارد و موسسه باستان شناسی آلمان مشتاق است تا این اقدام فرهنگی مشترک و مطالعه تاریخی را با حمایت دو کشور از این پروژه پیش ببرد.
او با تأکید بر تداوم این همکاری مشترک مطرح نمود: می توان یک برنامه و چشم انداز پنج ساله برای فعالیت های باستان شناسی در محوطه ریوی در نظر گرفت.
شناخت فرهنگ های تاریخی منطقه شمال شرق کشور یکی از اهداف طرح
علی مستوفیان معاون میراث فرهنگی خراسان شاقتصادی نیز شناسایی و معرفی فرهنگ های تاریخی منطقه شمال شرق کشور را یکی از اهداف پژوهش های باستان شناسی در محوطه ریوی دانست.
او اضافه نمود: ایجاد سایت موزه جهانگردی در محوطه تاریخی ریوی در راستای رشد صنعت جهانگردی استان، فراهم آوردن بستر مناسب جهت تعاملات علمی و فرهنگی بین المللی، اشتغال زایی و ایجاد بستر مناسب به منظور فعالیت های خدمات رسانی جهانگردی برای مردم منطقه و راه اندازی مجدد پایگاه میراث فرهنگی دشت سملقان و ساماندهی آثار تاریخی این دشت از دیگر اهدافی است که با اجرای این طرح به دنبال تحقق آن هستیم.
معاون میراث فرهنگی خراسان شاقتصادی گفت: به همین دلیل از سال گذشته برای نخستین بار فعالیت های پژوهشی به منظور مطالعات ساماندهی و طراحی سایت موزه با دانشگاه بجنورد شروع و این همکاری های مشترک پژوهشی تا رسیدن به نتیجه و اهداف طرح ادامه خواهد داشت.
او مطرح نمود: ازآنجاکه امروزه یکی از معیارهای جهانگردان فرهنگی برای انتخاب مقصد سفر، وجود جاذبه های تاریخی است، ایجاد سایت موزه تاریخی جهانگردی ریوی می تواند نقش مهمی در توسعه جهانگردی، ایجاد اشتغال و بهبود شرایط اقتصادی منطقه به همراه داشته باشد
مستوفیان شرح داد: حرکت منطقی در این طرح می تواند منجر به تقویت هویت فرهنگی و به ایجاد یک سرمایه اجتماعی منجر شود که لزوم دستیابی به این مهم، تدوین برنامه های درازمدت و راهبردی با موضوع توجه به حفاظت و معرفی تاریخی طرح و توسعه جهانگردی فرهنگی است.
منبع: میراث آریا